Piotrkowska szczególnie cz.2

Nawiązując do poprzedniego postu, odnalazłem jeszcze kilka zdjęć Piotrkowskiej...

Piotrkowska szczególnie cz.1

Łodzianie na ogół poruszają się ul. Piotrkowską w pośpiechu i nie zwracają uwagi na pewne detale, czy obiekty. W końcu mamy "Pietrynę' na co dzień.... Przy okazji mojego styczniowego spaceru z aparatem zrobiłem kilka zdjęć, które przedstawiają tę ulicę "szczególnie". Może warto jednak przyjrzeć się jej bez pośpiechu?

ciąg dalszy nastąpi...

Cmentarz Żydowski w Łodzi

Czas zakończyć nasz spacer "W kręgu łódzkich Żydów". A robimy to w miejscu naprawdę wyjątkowym. O tej nekropolii można napisać wiele, a i tak żaden opis nie odda jej wyjątkowej atmosfery. Dziś bardzo ogólnie i skrótowo, ale na pewno jeszcze to miejsce pojawi się na blogu.

16. Nowy Cmentarz Żydowski

Znajdujące się przy ulicy Brackiej miejsce spoczynku oraz nekropolia w Berlinie są największymi cmentarzami żydowskimi w Europie. Łódzki powstał w 1892 r. na niewielkim wzniesieniu na Bałutach jako druga nekropolia żydowska w mieście. Kompleks podzielony został murem na dwie części. W pierwszej (o powierzchni 2 ha) znajdowała się niegdyś synagoga, mykwa (zbiornik do rytualnych kąpieli) oraz zabudowa gospodarcza. Do dziś zachował się Dom Przedpogrzebowy ufundowany przez rodzinę Konstdtów.

 Część zachodnia, grzebalna, ma powierzchnię 40 ha i znajduje się tam 230 tysięcy grobów (na samym Polu Gettowym pochowano w czasie wojny blisko 45 tysięcy osób). Do czasów obecnych nekropolia służy wyznawcom judaizmu za miejsce pochówku. Całość cmentarza i Dom Przedpogrzebowy zaprojektował znany architekt Adolf Zeligson. Układ przestrzenny cmentarza to 64 kwatery ułożone w 8 rzędach. Spoczywają tu m.in. rodzice Juliana Tuwima i Artura Rubinsteina, a także najwięksi żydowscy fabrykanci, lekarze oraz uczeni.

Duże wrażenie robi Mauzoleum rodziny Poznańskich – największy grobowiec żydowski na świecie. Jego budowa zaczęła się w 1903 r., trzy lata po śmierci Izraela Poznańskiego. Budowlę zaprojektował Adolf Zeligson, opierając ją na planie koła o promieniu 9,5 m. Kopułę pokrywa od wewnątrz mozaika z weneckiej pracowni Salviattiego, składająca się z 2 milionów elementów. Wewnątrz mieszczą się dwa sarkofagi z czerwonego marmuru – Leonii i Izraela.

Cmentarz po wojnie ulegał stopniowej dewastacji, lecz od 1995 r., dzięki Fundacji Monumentum Iudaicum Lodzense, trwają systematyczne prace renowacyjne. Podczas pobytu na cmentarzu warto przyjrzeć się ozdobnym, skierowanym ku wschodowi macewom (płytom nagrobnym) oraz ich bogatej symbolice. Na grobach kobiet można znaleźć płonące lub złamane świece – symbol bogobojności. Nagrobki mężczyzn natomiast opatrzone są gwiazdą Dawida i księgami. Oprócz tego można zobaczyć charakterystyczne ohele – grobowce w formie zamkniętego prostopadłościanu/namiotu – stawiane uczonym w piśmie.

Jeszcze kilka słów o żydowskim pochówku. Zgodnie z tradycją żydowską pogrzebem zajmuje się Chewra Kadisza, czyli Bractwo Pogrzebowe, które dba, by pogrzeb odbył się w dniu śmierci. W domu pogrzebowym ciało jest myte, ubierane w odzież z białej tkaniny, a następnie owijane w prześcieradło. Nad grobem specjalną modlitwę (kadisz) odmawiał najczęściej syn zmarłego. Ciało chowane jest twarzą na wschód, w kierunku Jerozolimy. Po roku  rodzina powinna wystawić zmarłemu nagrobek i odwiedzić go w rocznicę śmierci. Cmentarz uznawany jest za miejsce nieczyste, dlatego przy wyjściu umieszczane są studnie, gdzie można się oczyścić. Na grobach najczęściej zostawiane są kamienie, pod którymi umieszcza się modlitwy. 

Cmentarz Żydowski w Łodzi, Bracka 40, wejście od ul. Zmiennej 

Godziny otwarcia w okresie wiosenno-letnim: 

nd–cz 9–17, 

pt 9–15, 

sobota oraz święta żydowskie – niedostępny 

Wstęp: 6/8 zł

Ku Parkowi Ocalałych

Zgodnie planem przechodzimy teraz do Parku Ocalałych, po drodze mijając teren byłego obozu dla ludności romskiej. Ostatnim punktem trasy "W kręgu łódzkich Żydów" będzie Cmentarz Żydowski, o którym napiszę w następnym poście.

14. Obóz cygański (Zigeunerlager)

Powstał w listopadzie 1941 r., w kwadracie dzisiejszych ulic: Wojska Polskiego, Obrońców Westerplatte, Starosikawskiej i Głowackiego. Zamknięto w nim ponad 5 tysięcy Cyganów (Romów i Sinti), przywiezionych z pogranicza austro-węgierskiego, z Burgenlandu. Teren był silnie izolowany za pomocą drutu kolczastego oraz fosy. Brakowało nawet wody, naczyń i latryn. Osadzeni nie mieli ciepłych ubrań nawet w zimie, dlatego szybko rozprzestrzeniła się tam epidemia tyfusu. W styczniu 1942 r. Niemcy zaczęli wywozić mieszkańców do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem, obawiając się rozprzestrzenienia choroby. Obóz został zlikwidowany w kilka dni. Nikt nie przeżył

 W niewielkim budynku dawnej kuźni przy ul. Wojska Polskiego 84 Muzeum Tradycji Niepodległościowych przygotowało wystawę „I skrzypce przestały grać…” poświęcona więzionym tu Romom. Grupy mogą ją zwiedzać po uprzedniej rezerwacji telefonicznej (42 291 36 27), więcej informacji na stronie: www.muzeumtradycji.pl.

15. Park Ocalałych

Ten powstały w sierpniu 2004 r. park mieści się przy ul. Wojska Polskiego 83. Jego pomysłodawczynią jest Halina Elczewska, która przeżyła pobyt w Litzmannstadt Getto i uważa to miejsce za symbol zwycięstwa życia nad śmiercią. W 60. rocznicę likwidacji getta każdy z 318 ocalałych posadził swoje drzewko. Park ma powierzchnię 6 ha i został zaprojektowany przez Grażynę Ojrzyńską. Oś główną stanowi aleja im. Arnolda Mostowicza (lekarza i dziennikarza) opatrzona granitowymi tabliczkami z imionami ocalałych z getta. Na końcu ciągu znajduje się wysoki na 8 m kopiec, z którego widać w dole blisko 400 młodych drzew. Na jego szczycie, w 2009 r. ustawiono ławkę Jana Karskiego, urodzonego w Łodzi emisariusza rządowego, świadka holokaustu. 

Park jest usytuowany w dolinie rzeki Łódki, na której utworzono niewielki zbiornik. Nad nim wybudowano Pomnik Polaków Ratujących Żydów, autorstwa Czesława Bieleckiego. Monument ma formę orła z rozpostartymi skrzydłami, chroniącego gwiazdę Dawida, zbudowaną z kamiennych ścian. Na tablicach można znaleźć imiona Polaków – Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata. Pracę nad tym terenem jeszcze się nie zakończyły, gdyż ma tu powstać Centrum Dialogu – miejsce spotkań dla młodych Polaków, Niemców, Żydów.

 Poza szlakiem – Park im. Szarych Szeregów. Park otoczony jest ulicami: Głowackiego, Staszica, Plater, Górniczą, Marysińską, Boya-Żeleńskiego. Jego powstanie datuje się na lata 1961–1964. Obszar ten zajmuje blisko 15 ha powierzchni. Został zaprojektowany przez Kazimierza Chrabelskiego. Na terenie sąsiadującym z parkiem, mieścił się w czasie okupacji obóz dla dzieci i młodzieży. Było to miejsce, gdzie więziono dzieci Polaków, zamkniętych w hitlerowskich więzieniach. Do końca wojny przeszło przez ten obóz 5 tys. osób. By upamiętnić ofiary obozu, w maju 1971 r. odsłonięto Pomnik Pękniętego Serca, wykonany według projektu Jadwigi Janus i Ludwika Mackiewicza. Ośmiometrowy monument przypomina serce, do którego przytulony jest chłopiec. Przy pomniku bierze początek niebieski Szlak Ofiar Hitlerowskiego Ludobójstwa, którego pierwszy fragment prowadzi do Lasu Okręglik na granicy ze Zgierzem.

W dolinie rzeki Łódki

Po przerwie zapraszam na spacer kolejnym fragmentem trasy "W kręgu łódzkich Żydów". Dziś kontynuujemy wycieczkę w dolinie rzeki Łódki. W następnym poście przejdziemy do Parku Ocalałych. Trasę ostatecznie zakończymy na Cmentarzu Żydowskim. Zapraszam!


12. Park Helenów

Mieszczący się przy ulicy Północnej park, zawdzięcza swoją nazwę żonie Ludwika Anstadta – Helenie. Został założony w latach 80. XIX w. przez trzech braci Anstadtów, którzy mieli w sąsiedztwie swój browar. Za wejście do parku trzeba było zapłacić, ale atrakcje były warte ceny. Na obecnych 17 ha powierzchni urządzono wówczas pierwsze korty tenisowe i tor kolarski. Z czasem powstał niewielki ogród zoologiczny, grota oraz kaskada. Było to miejsce spacerów łódzkiej „burżuazji” oraz licznych imprez –zabaw, loterii, wyścigów, a nawet lotów balonem.. Do bramy parku doprowadzono też linię tramwajową numer 4. Po II w.ś. park stał się własnością miasta i przez wiele lat nosił nazwę „19 stycznia”. Po dawnym Helenowie pozostała jedynie grota z tufu oraz staw. 

Niedawno przy ulicy Północnej stanął Pomnik Chwały Żołnierzy Armii Łódź.

• W 1898 r. odbył się pierwszy w Łodzi lot balonem. Od był go francuski pilot o nazwisku Leroux, który wzniósł się na wysokość 300 stóp (ok. 92 m.) a następnie skoczył ze spadochronem. Rok później podobnego wyczynu dokonała Alicja Richard, która wzniosła się na wysokość 500 sążni.
  
  

13. Szpital Kliniczny AM im. Seweryna Sterlinga

Powstał na rogu ulicy Północnej i Sterlinga w latach 1885-1890. Został zaprojektowany przez Juliusza Junga. Po otwarciu, aż do 1939 funkcjonował pod nazwą fundatorów – Izraela i Leonii Poznańskich, którzy wybudowali go dla społeczności żydowskiej Łodzi. Wcześniej otwarty szpital św. Aleksandra, nie prowadził kuchni koszernej jak ten, przy ulicy Północnej. Dodatkowo, znajdowała się w nim synagoga, a ubodzy Żydzi leczeni byli na koszt gminy wyznaniowej. Funkcjonował w klinice oddział chorób płuc, gdzie Seweryn Sterling prowadził badania nad leczeniem gruźlicy. Niedługo po otwarciu powstał pierwszy w Królestwie Polskim oddział dla chorych na tę chorobę. Od 1947 roku placówka ta funkcjonuje jako Szpital Kliniczny Akademii Medycznej. Działa tu słynna do dziś klinika kardiologiczna.

• Dr Seweryn Sterling (1864-1932). Znany łódzki lekarz, pochodzenia żydowskiego. Całe życie poświecił walce z gruźlicą. Studiował medycynę w Warszawie, swoja wiedzę uzupełniał także w Wiedniu, Monachium i Jenie. Kilkakrotnie był radnym miejskim i inicjatorem budowy sanatorium w Łagiewnikach i na Chojanch, zorganizował Łódzką Ligę Przeciwgruźliczą. Przez wiele lat był dyrektorem szpitala im. Poznańskich. Pochowany na Nowym Cmentarzu Żydowskim w Łodzi.